Idea „demokracji walczącej” odwołuje się do pragnienia, by demokracja sama broniła się przed tymi, którzy będą chcieli wykorzystać demokratyczne instytucje do jej zniesienia. Pojęcie to powstało w latach 30. XX wieku, a w ostatnich latach przeżywa renesans na tle szeroko dyskutowanego „kryzysu demokracji”. W praktyce opierało się niegdyś na partyjnych zakazach i ograniczeniach wolności słowa, ale w kontekście XXI wieku mówi się również o nowych ideach, takich jak uniemożliwienie niektórym jednostkom ubiegania się o stanowiska polityczne. Termin ten od zawsze wywoływał kontrowersje, a główny zarzut dotyczy tego, że w procesie obrony swoich interesów demokracja sama staje się autorytarna. Te dylematy zostaną omówione w wykładzie, a po nim nastąpi dyskusja na temat tego, czy i w jakim stopniu wojująca demokracja może i powinna być dziś zastosowana w różnych krajach.
Wydarzenie transmitowane na kanałach Facebook i YouTube Biennale Warszawa.
Uzbrojona demokracja
Prowadzona na szeroką skalę inwazja Rosji na Ukrainę, która powoduje masową fizyczną i polityczną eksterminację tamtejszej ludności, zmusiła Europę do zakwestionowania fundamentów, na których od zakończenia drugiej wojny światowej opiera się jej porządek instytucjonalny. W sytuacji, gdy nie tylko przyszłość, ale i teraźniejszość szeroko pojętej Europy stanęły w obliczu bezpośredniego zagrożenia egzystencjalnego ze strony rosyjskiego faszyzmu, wiele podstawowych kategorii, takich jak demokracja i autorytaryzm, historycyzm i neokolonializm, pacyfizm i manifestowanie sprzeciwu wymaga przemyślenia i zmiany. System ideologicznych koordynatów, a także ramy spektrum politycznego w granicach, w których się dotąd poruszaliśmy, zostaną poddane reorganizacji, żeby pomieścić nową, katastroficzną rzeczywistość.
Fundamentalna różnica, z jaką mierzymy się teraz w Europie, pomiędzy zachodnim podejściem charakteryzującym się dążeniem do utrzymania pokoju a wschodnim, skupionym na wyzwoleniu i niepodległości, stanowi dramatyczne wyzwanie: aby przetrwać i się rozwijać, demokracja jako ustrój polityczny musi mieć zdolność do obrony samej siebie również w sferze militarnej. Jakie zmiany wprowadza to w pojęciu państwa narodowego i zasadach internacjonalizmu? Jak zmienią się pojęcia i praktyki obywatelskości, praworządności, praw człowieka i wolności? Jak wpływa to na aparat gospodarczy i jak na nowo ustanawia modus vivendi naszych społeczeństw? Czy nowy paradygmat polityczny może nas ustrzec przed imperialistycznymi i faszystowskimi nadużyciami oraz zapobiegać politycznej i militarnej przemocy silnych wobec słabych?
Specjalny program publiczny Uzbrojona demokracja przygotowany przez Kyiv Biennial i Biennale Warszawa pod kierunkiem kuratorskim Vasyla Cherepanyna bada pojęcia imperializmu, wyzwolenia, faszyzmu, autokracji, rewolucji i militaryzacji w świecie, który ma powstać na wypalonej europejskiej ziemi. Stanowi on pierwszą część organizowanej przez East Europe Biennial Alliance i omawiającej militarną napaść Rosji na Ukrainę serii, która odbywać się będzie w Warszawie, Pradze, Kassel i Rydze latem oraz jesienią 2022 roku.
Jan-Werner Müller jest profesorem Katedry Nauk Społecznych Rogera Williamsa Strausa i profesorem nauk politycznych w Princeton. Zajmuje się głównie teorią demokracji i historią współczesnej myśli politycznej. W kręgu jego zainteresowań badawczych leży również relacja pomiędzy architekturą i polityką, a także normatywne implikacje współczesnych transformacji strukturalnych w sferze publicznej. Opublikował między innymi Constitutional Patriotism (2007), Przeciw demokracji. Idee polityczne XX wieku w Europie (2011) oraz Co to jest populizm?(2016 – tekst przetłumaczono na ponad 20 języków). W 2019 roku ukazała się książka Strach i wolność. O inny liberalizm, nagrodzona Bavarian Book Prize, a w 2021 roku Democracy Rules pojawiła się w FSG, Penguin i Suhrkamp.
Vasyl Cherepanyn (urodzony w 1980) jest szefem Centrum Badań nad Kulturą Wizualną (VCRC), instytucji założonej w Kijowie w 2008 roku jako platforma współpracy środowisk akademickich, artystycznych i aktywistów. Jest doktorem filozofii (estetyka), wykładał na Narodowym Uniwersytecie Kijowsko-Mohylańskim, Uniwersytecie Europejskim Viadrina we Frankfurcie nad Odrą, Uniwersytecie w Helsinkach, Wolnym Uniwersytecie w Berlinie, Merz Akademie w Stuttgarcie, Uniwersytecie w Wiedniu, Instytucie Studiów Zaawansowanych „Krytyki Politycznej” w Warszawie oraz na Uniwersytecie w Greifswaldzie. W 2016 r. był stypendystą w Instytucie Nauk o Człowieku w Wiedniu. Współredagował Guidebook of The Kyiv International (Medusa Books, 2018) i ’68 NOW (Archive Books, 2019), a także był kuratorem projektów The European International (Rijksakademie van beeldende kunsten, Amsterdam, 2018) i Hybrid Peace (Stroom, The Hague, 2019). VCRC jest organizatorem Biennale w Kijowie (The School of Kyiv, 2015; The Kyiv International, 2017; The Kyiv International-’68 NOW, 2018; Black Cloud, 2019; Allied, 2021) oraz organizatorem i członkiem-założycielem East Europe Biennial Alliance. VCRC otrzymało Nagrodę Europejskiej Fundacji Kultury Księżniczki Margriet za kulturę w 2015 roku oraz Nagrodę Igora Zabela za kulturę i teorię w 2018 roku.