UZBROJONA DEMOKRACJA
Apatia wobec autorytaryzmu i agresji

Napaść Rosji na Ukrainę wywołała pytania na temat funkcjonujących w postsowieckich reżimach mechanizmów psychologicznych, które sprawiły, że rosyjska ludność zachowała się w tej sytuacji biernie. Tamtejszy autorytarny reżim bazuje na apatii nieróżniącej się do tej z czasów radzieckich. W kraju, gdzie nie jest już sekretem, że kłamstwa i oszustwa prowadzą do sukcesu, dla wielu osób apatia przybiera formę braku zainteresowania walką polityczną, cynizmu i rezygnacji w obliczu autorytarnej władzy. To przekłada się też na bierność wobec wojny i strategie wypierania, po które sięgają niektóre osoby w Rosji na wieść o potwornościach dokonywanych przez rosyjski reżim w Ukrainie.

Apatia jest odpowiedzią nie tylko na autorytaryzm – wiąże się silnie także z modus vivendi ideologii neoliberalnej. Nie dziwi zatem, że tak często słyszy się o wypaleniu i „wyczerpaniu współczuciem” w świecie rozwiniętym. Autorka wykładu przyjrzy się logice apatii w naszych czasach, zajmie się również zagadnieniem „prawa do apatii”, które było modne w połowie ubiegłego stulecia wśród niektórych amerykańskich teoretyków polityki. W podsumowaniu badaczka zajmie się natomiast problemem apatii w stosunku do wojny oraz „wyczerpania współczuciem”, które często ma miejsce w czasach potwornych agresji.

Wydarzenie transmitowane na kanałach Facebook i YouTube Biennale Warszawa.

Uzbrojona demokracja

Prowadzona na szeroką skalę inwazja Rosji na Ukrainę, która powoduje masową fizyczną i polityczną eksterminację tamtejszej ludności, zmusiła Europę do zakwestionowania fundamentów, na których od zakończenia drugiej wojny światowej opiera się jej porządek instytucjonalny. W sytuacji, gdy nie tylko przyszłość, ale i teraźniejszość szeroko pojętej Europy stanęły w obliczu bezpośredniego zagrożenia egzystencjalnego ze strony rosyjskiego faszyzmu, wiele podstawowych kategorii, takich jak demokracja i autorytaryzm, historycyzm i neokolonializm, pacyfizm i manifestowanie sprzeciwu wymaga przemyślenia i zmiany. System ideologicznych koordynatów, a także ramy spektrum politycznego w granicach, w których się dotąd poruszaliśmy, zostaną poddane reorganizacji, żeby pomieścić nową, katastroficzną rzeczywistość.

Fundamentalna różnica, z jaką mierzymy się teraz w Europie, pomiędzy zachodnim podejściem charakteryzującym się dążeniem do utrzymania pokoju a wschodnim, skupionym na wyzwoleniu i niepodległości, stanowi dramatyczne wyzwanie: aby przetrwać i się rozwijać, demokracja jako ustrój polityczny musi mieć zdolność do obrony samej siebie również w sferze militarnej. Jakie zmiany wprowadza to w pojęciu państwa narodowego i zasadach internacjonalizmu? Jak zmienią się pojęcia i praktyki obywatelskości, praworządności, praw człowieka i wolności? Jak wpływa to na aparat gospodarczy i jak na nowo ustanawia modus vivendi naszych społeczeństw? Czy nowy paradygmat polityczny może nas ustrzec przed imperialistycznymi i faszystowskimi nadużyciami oraz zapobiegać politycznej i militarnej przemocy silnych wobec słabych?

Specjalny program publiczny Uzbrojona demokracja przygotowany przez Kyiv Biennial i Biennale Warszawa pod kierunkiem kuratorskim Vasyla Cherepanyna bada pojęcia imperializmu, wyzwolenia, faszyzmu, autokracji, rewolucji i militaryzacji w świecie, który ma powstać na wypalonej europejskiej ziemi. Stanowi on pierwszą część organizowanej przez East Europe Biennial Alliance i omawiającej militarną napaść Rosji na Ukrainę serii, która odbywać się będzie w Warszawie, Pradze, Kassel i Rydze latem oraz jesienią 2022 roku.

Renata Salecl jest filozofką, socjolożką i teoretyczką prawa, profesorką School of Law w Birkbeck College na University of London oraz starszą badaczką w Instytucie Kryminologii na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Lublanie. Jej książka Tyrania wyboru została przetłumaczona na 15 języków. Ostatnio wydała A Passion for Ignorance: What We Choose Not to Know and Why (2020).

Vasyl Cherepanyn (urodzony w  1980) jest szefem Centrum Badań nad Kulturą Wizualną (VCRC), instytucji założonej w Kijowie w 2008 roku jako platforma współpracy środowisk akademickich, artystycznych i aktywistów. Jest doktorem filozofii (estetyka), wykładał na Narodowym Uniwersytecie Kijowsko-Mohylańskim, Uniwersytecie Europejskim Viadrina we Frankfurcie nad Odrą, Uniwersytecie w Helsinkach, Wolnym Uniwersytecie w Berlinie, Merz Akademie w Stuttgarcie, Uniwersytecie w Wiedniu, Instytucie Studiów Zaawansowanych „Krytyki Politycznej” w Warszawie oraz na Uniwersytecie w Greifswaldzie. W 2016 r. był stypendystą w Instytucie Nauk o Człowieku w Wiedniu. Współredagował Guidebook of The Kyiv International (Medusa Books, 2018) i ’68 NOW (Archive Books, 2019), a także był kuratorem projektów The European International (Rijksakademie van beeldende kunsten, Amsterdam, 2018) i Hybrid Peace (Stroom, The Hague, 2019). VCRC jest organizatorem Biennale w Kijowie (The School of Kyiv, 2015; The Kyiv International, 2017; The Kyiv International-’68 NOW, 2018; Black Cloud, 2019; Allied, 2021) oraz organizatorem i członkiem-założycielem East Europe Biennial Alliance. VCRC otrzymało Nagrodę Europejskiej Fundacji Kultury Księżniczki Margriet za kulturę w 2015 roku oraz Nagrodę Igora Zabela za kulturę i teorię w 2018 roku.