Svitlana Matviyenko — Nuklearny szantaż i cyberterror

Zajęcie zarówno czarnobylskiej, jak i zaporoskiej elektrowni jądrowej na przełomie lutego i marca 2022 roku wytworzyło poczucie bliskości katastrofy i w pewnym sensie stanowiło echo groźby jądrowej Władimira Putina, który 27 lutego rozkazał rosyjskiemu ministrowi obrony i szefowi sztabu postawić rosyjskie siły odstraszania nuklearnego w stan „specjalnej podwyższonej gotowości”, jako że zajęcie elektrowni umożliwiło włączenie ich do rosyjskiej infrastruktury jako broni jądrowej. Te przypadki „terroryzmu jądrowego” leżą w samym sercu działań wojennych, gdzie dwie główne siły cyberwojny zbiegają się, dążąc do realizacji najczarniejszego scenariusza.

Oleksiy Radynski — Rosyjski faszyzm surowcowy to wina Europy

W swoim wykładzie autor przedstawi studium przypadku niesławnego gazociągu Nord Stream i jego związków z wojną prowadzoną przez Władimira Putina w Ukrainie. Projekt zapoczątkowany w 2011 roku uczynił Niemcy de factowspółwinnymi powstania rosyjskiego reżimu „faszyzmu paliwowego”. Zyski z europejskiej konsumpcji gazu finansowały rosyjską machinę militarną, podczas gdy zależność od taniego rosyjskiego surowca opóźniała transformację energetyczną z paliw kopalnych na odnawialne źródła energii i pogarszała kryzys klimatyczny. Dołączając do projektu Nord Stream, Niemcy zasygnalizowały – być może mimowolnie – że wszelkie dyskusje o roli Ukrainy w projekcie europejskim to wyłącznie pusta retoryka. W europejskich realiach, jakie nastały po upadku Związku Radzieckiego, od niedawna niepodległej Ukrainie przypisano tylko jedną rolę geopolityczną: strefy przejściowej umożliwiającej dostawy rosyjskich paliw kopalnych do europejskich konsumentów za pośrednictwem pozostałych z czasów ZSRR gazociągów zakopanych w ukraińskiej ziemi. Projekt Nord Stream powstał, by ta strefa przejściowa przestała być potrzebna. W chwili, gdy Niemcy zgodziły się odebrać Ukrainie jej siłę tranzytową, scena dla rosyjskiej inwazji w 2022 roku była gotowa.

Wydarzenie transmitowane na kanałach Facebook i YouTube Biennale Warszawa.

Uzbrojona demokracja

Prowadzona na szeroką skalę inwazja Rosji na Ukrainę, która powoduje masową fizyczną i polityczną eksterminację tamtejszej ludności, zmusiła Europę do zakwestionowania fundamentów, na których od zakończenia drugiej wojny światowej opiera się jej porządek instytucjonalny. W sytuacji, gdy nie tylko przyszłość, ale i teraźniejszość szeroko pojętej Europy stanęły w obliczu bezpośredniego zagrożenia egzystencjalnego ze strony rosyjskiego faszyzmu, wiele podstawowych kategorii, takich jak demokracja i autorytaryzm, historycyzm i neokolonializm, pacyfizm i manifestowanie sprzeciwu wymaga przemyślenia i zmiany. System ideologicznych koordynatów, a także ramy spektrum politycznego w granicach, w których się dotąd poruszaliśmy, zostaną poddane reorganizacji, żeby pomieścić nową, katastroficzną rzeczywistość.

Fundamentalna różnica, z jaką mierzymy się teraz w Europie, pomiędzy zachodnim podejściem charakteryzującym się dążeniem do utrzymania pokoju a wschodnim, skupionym na wyzwoleniu i niepodległości, stanowi dramatyczne wyzwanie: aby przetrwać i się rozwijać, demokracja jako ustrój polityczny musi mieć zdolność do obrony samej siebie również w sferze militarnej. Jakie zmiany wprowadza to w pojęciu państwa narodowego i zasadach internacjonalizmu? Jak zmienią się pojęcia i praktyki obywatelskości, praworządności, praw człowieka i wolności? Jak wpływa to na aparat gospodarczy i jak na nowo ustanawia modus vivendi naszych społeczeństw? Czy nowy paradygmat polityczny może nas ustrzec przed imperialistycznymi i faszystowskimi nadużyciami oraz zapobiegać politycznej i militarnej przemocy silnych wobec słabych?

Specjalny program publiczny Uzbrojona demokracja przygotowany przez Kyiv Biennial i Biennale Warszawa pod kierunkiem kuratorskim Vasyla Cherepanyna bada pojęcia imperializmu, wyzwolenia, faszyzmu, autokracji, rewolucji i militaryzacji w świecie, który ma powstać na wypalonej europejskiej ziemi. Stanowi on pierwszą część organizowanej przez East Europe Biennial Alliance i omawiającej militarną napaść Rosji na Ukrainę serii, która odbywać się będzie w Warszawie, Pradze, Kassel i Rydze latem oraz jesienią 2022 roku.

Svitlana Matviyenko jest adiunktką Krytycznej Analizy Mediów w School of Communication Simon Fraser University oraz wicedyrektorką Digital Democracies Institute. Jej badania skupiają się wokół informacji i cyberwojny, ekonomii politycznej informacji, mediów i środowiska, studiów nad infrastrukturą oraz STS. Jest współautorką książki Cyberwar and Revolution: Digital Subterfuge in Global Capitalism (2019), w 2019 roku zdobyła nagrodę przyznawaną przez sekcję International Studies Association przy Science Technology and Art in International Relations (STAIR), a w 2020 roku Nagrodę im. Gertrude J. Robinson przyznawaną przez Canadian Communication Association.

Oleksiy Radynski jest filmowcem i pisarzem mieszkającym w Kijowie. Jego prace pokazywano m.in. na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Rotterdamie, podczas DOK Leipzig (Lipsk), w ramach Międzynarodowego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Oberhausen, Internationale Kurzfilmtage Winterthur, Docudays UA (Kijów) i Międzynarodowego Festiwalu Filmowego WATCH DOCS (Polska), a także w Institute of Contemporary Arts (Londyn), e-flux (Nowy Jork), S A V V Y Contemporary (Berlin), International Studio & Curatorial Program (Nowy Jork) oraz w wielu innych miejscach. Po ukończeniu Akademii Kijowsko-Mohylańskiej studiował w ramach Home Workspace Program przy Ashkal Alwan w Bejrucie. Jego teksty trafiły do Proxy Politics. Power and Subversion in a Networked Age (Archive Books, Berlin 2017), Art and Theory of Post-1989 Central and East Europe. A Critical Anthology (Duke University Press, Durham 2018), Being Together Precedes Being (Archive Books, Berlin 2019) oraz były publikowane w czasopiśmie „e-flux”. Był współzałożycielem ukraińskiej edycji czasopisma „Krytyka Polityczna” oraz felietonistą portalu internetowego: krytykapolityczna.pl.

Vasyl Cherepanyn (urodzony w  1980) jest szefem Centrum Badań nad Kulturą Wizualną (VCRC), instytucji założonej w Kijowie w 2008 roku jako platforma współpracy środowisk akademickich, artystycznych i aktywistów. Jest doktorem filozofii (estetyka), wykładał na Narodowym Uniwersytecie Kijowsko-Mohylańskim, Uniwersytecie Europejskim Viadrina we Frankfurcie nad Odrą, Uniwersytecie w Helsinkach, Wolnym Uniwersytecie w Berlinie, Merz Akademie w Stuttgarcie, Uniwersytecie w Wiedniu, Instytucie Studiów Zaawansowanych „Krytyki Politycznej” w Warszawie oraz na Uniwersytecie w Greifswaldzie. W 2016 r. był stypendystą w Instytucie Nauk o Człowieku w Wiedniu. Współredagował Guidebook of The Kyiv International (Medusa Books, 2018) i ’68 NOW (Archive Books, 2019), a także był kuratorem projektów The European International (Rijksakademie van beeldende kunsten, Amsterdam, 2018) i Hybrid Peace (Stroom, The Hague, 2019). VCRC jest organizatorem Biennale w Kijowie (The School of Kyiv, 2015; The Kyiv International, 2017; The Kyiv International-’68 NOW, 2018; Black Cloud, 2019; Allied, 2021) oraz organizatorem i członkiem-założycielem East Europe Biennial Alliance. VCRC otrzymało Nagrodę Europejskiej Fundacji Kultury Księżniczki Margriet za kulturę w 2015 roku oraz Nagrodę Igora Zabela za kulturę i teorię w 2018 roku.